Ból ucha i towarzyszące mu dolegliwości mogą być objawem choroby o podłożu zapalnym. Najczęściej dotyka ona pacjentów wieku dziecięcego, jednak również dorośli cierpią z tego powodu. Podczas gdy schorzenie zazwyczaj nie jest powodem do niepokoju, nieleczone może prowadzić do poważnych powikłań. Przeczytaj, jakie są rodzaje zapalenia ucha i co je wywołuje. Kiedy należy udać się do lekarza?
Budowa ucha: co warto wiedzieć
Ludzkie ucho jest dość złożonym systemem i dzieli się na trzy kluczowe części: ucho wewnętrzne, środkowe oraz zewnętrzne. Zaczynając od najbardziej widocznych partii, ucho z zewnątrz zbudowane jest z małżowiny usznej. Tworzą ją elastyczne chrząstki pokryte cienką warstwą skóry, a także wiązadła oraz mięśnie łączące tę część ciała z głową. W uchu zewnętrznym znajduje się przewód słuchowy zewnętrzny o długości ok. 2,5 cm, który zakończony jest błoną bębenkową. To tu znajdują się gruczoły woszczynowe oraz rosną włoski – razem tworzą barierę przed drobnoustrojami i zanieczyszczeniami.
Kolejną ważną częścią narządu słuchu jest ucho środkowe z kosteczkami słuchowymi (młoteczek, kowadełko, strzemiączko), a także trąbką słuchową (trąbka Eustachiusza) ściśle połączoną z gardłem. W końcu, w uchu wewnętrznym wyróżnia się charakterystyczny ślimak oraz błędnik. Drgania i wibracje wszystkich tych miniaturowych elementów prowadzą do wytwarzania impulsów nerwowych i przetwarzania dźwięków.
Warto pamiętać, że oprócz możliwości słuchu, uszy pełnią ważną funkcję w utrzymaniu równowagi. Jednocześnie stanowią jedną z wielu „dróg”, przez które przedostają się drobnoustroje. Mimo naturalnych mechanizmów obronnych patogeny chorobotwórcze mogą dotrzeć do głębszych partii narządu, wywołując zapalenie ucha.
Rodzaje zapalenia ucha
Przyjmuje się, że zdecydowana większość przypadków zapalenia ucha dotyczy dzieci w wieku poniżej 7 lat. Nie oznacza to jednak, że dorośli są uodpornieni na tego rodzaju dolegliwości.
Sama choroba jest niejednorodna i ze względu na skomplikowaną budowę ucha wyróżnia się następujące rodzaje stanów zapalnych:
-
zapalenie ucha zewnętrznego – to najczęstszy rodzaj infekcji, który może dotykać pacjentów niezależnie od wieku. Przyczyn dolegliwości jest wiele, m.in. uszkodzenie nabłonka w wyniku nieprawidłowego czyszczenia, zaburzenie pH czy nadmierna wilgoć (np. przez częste kąpiele w basenie). W efekcie mechanizm obronny w postaci produkcji woskowiny ulega zahamowaniu. Wśród objawów towarzyszących zapaleniu ucha zewnętrznego, można wymienić: ból, obrzęk zewnętrznych partii ucha, nieprzyjemny zapach wydzieliny, łuszczenie się naskórka, świąd, powiększone węzły chłonne, czasem gorączka.
-
zapalenie ucha środkowego – ze względu na specyfikę budowy ucha u małych dzieci, a w szczególności nierozwiniętej trąbki słuchowej, to właśnie najmłodsi na ogół cierpią na ten rodzaj stanu zapalnego. Wówczas to do kanału słuchowego mogą przedostawać się drobnoustroje, które wywołują stany chorobowe. Dodatkowo czynnikami sprzyjającymi są: alergie, polipy czy refluks. Wyróżnia się zapalenie ostre oraz wysiękowe. Oprócz silnego bólu pacjent uskarża się na gorączkę, wymioty oraz płynne wysięki;
-
zapalenie ucha wewnętrznego – przyczyną wystąpienia stanu zapalnego ucha wewnętrznego może być niedoleczone zapalenia ucha środkowego lub uraz mechaniczny, w wyniku którego uszkodzony zostaje błędnik. Do symptomów należą: zaburzenia równowagi, wymioty, szumy w uszach, oczopląs, zawroty głowy, niedosłuch. Leczenie zazwyczaj wymaga pobytu w szpitalu.
Co może być przyczyną bólu ucha
Ból ucha może mieć różne podłoże, a dla skutecznego leczenia ważne jest szybkie poznanie przyczyny problemu. Do najczęstszych czynników wywołujących dolegliwości bólowe należą bakterie, grzyby i wirusy (np. wirusy grypy, rynowirusy, wirusy RSV), które atakują narząd słuchu. Niestety niewłaściwa higiena sprzyja rozwojowi chorobotwórczych patogenów. Przykładem jest uszkodzenie nabłonka przez zbyt głębokie używanie patyczków higienicznych czy niedosuszenie uszu po kąpieli.
Często ból mogą wywoływać czynniki niezwiązane bezpośrednio z procesem chorobowym uszu, a więc:
-
uraz mechaniczny;
-
uraz akustyczny;
-
zapalenie mieszka włosowego;
-
dostanie się ciała obcego do przewodu słuchowego;
-
różnica temperatur (charakterystyczne „przewianie”);
-
różnica ciśnienia (np. podczas lotu samolotem);
-
zapalenie migdałków;
-
choroby tarczycy;
-
neuralgia;
-
choroby zwyrodnieniowe kręgosłupa;
-
rozwijający się nowotwór;
Jak rozpoznać zapalenie ucha
Ponieważ zapalenie ucha nie należy do dolegliwości, które zdarzają się często, warto wiedzieć, jak prawidłowo rozpoznać towarzyszące mu objawy. Pierwszym symptomem rozwijającej się infekcji jest ból, który w zależności od rodzaju choroby może być łagodny lub ostry i pulsujący. Często występuje również zaczerwienienie i obrzęk małżowiny (w przypadku zapalenia ucha zewnętrznego) oraz wydzielina o nieprzyjemnym zapachu. Na stan zapalny mogą dodatkowo wskazywać: gorączka, powiększone węzły chłonne, ból głowy i nudności. Infekcjom ucha nierzadko towarzyszy znaczne pogorszenie jakości słuchu oraz szumy uszne.
Jeśli dolegliwości dotyczą małych dzieci, niepokój rodziców powinny wzbudzić również takie objawy, jak: brak apetytu, wymioty, złe samopoczucie.
Kiedy i do jakiego lekarza się zgłosić
Pacjenci często zastanawiają się, kiedy infekcja wymaga konsultacji z lekarzem. Czy warto zasięgać opinii medycznej przy każdym bólu ucha? Nie ma tu jednoznacznej odpowiedzi – udaj się do lekarza wtedy, kiedy objawy są niepokojące. Pamiętaj, że zdrowie jest najważniejsze, a słuch mamy jeden na całe życie.
W sytuacji, gdy podejrzewasz u siebie lub u dziecka rozwijające się zapalenie, należy zgłosić się do lekarza rodzinnego. W początkowym etapie choroby jest on w stanie wdrożyć odpowiednie leczenie. Jeżeli jednak problem jest bardziej zaawansowany lub infekcje często nawracają, internista zapewne skieruje pacjenta do laryngologa. Można również udać się bezpośrednio do specjalisty, jeżeli istnieje taka możliwość w odpowiednio krótkim terminie.
Laryngolog specjalizuje się w leczeniu chorób uszu, nosa, gardła i krtani, dlatego ważne jest dostarczenie historii chorób dotyczących tych narządów. Zdarza się, że infekcja ucha jest tylko następstwem innych zmian chorobowych lub np. przerostu migdałków. W dokładnym rozpoznaniu przyczyn dolegliwości niezbędne będą badania, np. morfologia krwi, badanie bakteriologiczne, badanie otoskopowe czy audiologiczne, a nawet rezonans.
Leczenie zapalenia ucha
Odpowiednio wdrożone leczenie pozwoli złagodzić stan zapalny i jego przyczynę. Najczęściej sprowadza się to do podania pacjentowi środków farmakologicznych. Lekarz przepisuje antybiotyki na okres ok. 8-10 dni, szczególnie w przypadku widocznego ropnego wysięku. Dodatkowo może również zalecić stosowanie środków przeciwbólowych i przeciwzapalnych, które złagodzą towarzyszące objawy.
W niektórych przypadkach istnieje konieczność wykonania tympanopunkcji polegającej na odessaniu zalegającego płynu oraz przepłukanie jamy bębenkowej.
U pacjentów chorujących przewlekle stosuje się leczenie zachowawcze. Oprócz zlikwidowania przyczyny zapalenia poprzez podanie antybiotyków należy udrożnić zatoki oraz przewód słuchowy z wydzieliny, oraz całkowicie osuszyć uszy, zapobiegając kontaktowi z wodą.
Niekiedy istnieje konieczność leczenia operacyjnego. Tak się dzieje, gdy uszkodzona zostaje błona bębenkowa lub trzeba zrekonstruować połączenia pomiędzy kosteczkami słuchowymi. Rozwiązaniem może być również usunięcie migdałka.
Powikłania po chorobie
Wyleczenie zapalenia ucha jest szczególnie ważne, ponieważ wszelkie pozostałości po infekcji mogą skutkować powikłaniami. Wśród nich jest m.in. zapalenie błędnika, porażenie nerwu twarzowego czy zapalenie kości skroniowej. Istnieje również ryzyko poważniejszego powikłania, jakim jest zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.
Aby nie dopuścić do groźnych konsekwencji, należy przestrzegać rygoru leczenia oraz zadbać o profilaktykę również na co dzień. Zamiast usuwania woskowiny patyczkiem, zaleca się korzystanie ze specjalnych preparatów zmiękczających. Pamiętaj również, by po kąpielach wodnych dokładnie osuszać uszy, a w okresie zimowym odpowiednio chronić głowę przed niskimi temperaturami.