Czym jest cholesterol?
W organizmie człowieka cholesterol występuje głównie w tkankach oraz w osoczu krwi. Pod względem biologicznym jest typowym alkoholem steroidowym składającym się z kilkudziesięciu atomów węgla zorganizowanych w cztery pierścienie. Związek ten jest syntetyzowany w wątrobie i jelitach na skutek różnych reakcji enzymatycznych, ale znacznie większa jego część jest dostarczana z pożywieniem.
Warto zaznaczyć, że cholesterol podobnie jak wiele innych substancji tłuszczowych jest nierozpuszczalny w wodzie oraz w osoczu krwi. Dlatego, aby mógł przemieszczać się między tkankami, łączy się z tłuszczami i fosfolipidami, tworząc struktury określane mianem lipoprotein. Do najbardziej znanych transporterów należą frakcje LDL i HDL, które omówimy szerzej w dalszej części tekstu.
Cholesterol HDL i LDL
Jak już wyżej wspomniano, w organizmie człowieka większość lipidów jest transportowana dzięki lipoproteinom. Te koliste struktury zawierają trójglicerydy i estry cholesterolu, a pod względem biochemicznym dzielą się na frakcje HDL i LDL. Lipoproteiny o niskiej gęstości (LDL) stanowią główny nośnik tłuszczów z wątroby do innych narządów wewnętrznych takich jak mięśnie, rdzeń nadnerczy. W przypadku wzrostu tego rodzaju substancji dochodzi do odkładania się nadmiaru cholesterolu w tętnicach i powstawania blaszek miażdżycowych. Dla organizmu najkorzystniejszy jest niski poziom frakcji LDL.
Lipoproteinom o wysokiej gęstości (HDL) zbudowanym z różnych rodzajów białek przypisuje się natomiast właściwości przeciwmiażdżycowe. Mechanizm ich działania polega na usuwaniu z tkanek obwodowych oraz komórek ścian tętnic nadwyżek cholesterolu i transportowaniu go do wątroby, gdzie następnie jest metabolizowany. Z tego względu zaleca się dążenie do tego, aby ilość frakcji HDL była jak największa.
Badania cholesterolu
Podstawowym badaniem laboratoryjnym wykorzystywanym do oceny poziomu cholesterolu i trójglicerydów we krwi jest lipidogram. Przy jego pomocy można określić stan gospodarki lipidowej organizmu, czyli oznaczyć poziom cholesterolu całkowitego, a także stężenie frakcji HDL i LDL oraz poziom trójglicerydów. W wytycznych Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego oraz Europejskiego Towarzystwa Miażdżycowego można znaleźć wskazanie do wykonywania w ramach lipidogramu badania oznaczonego jako nie-HDL. Wartość jest wynikiem odjęcia poziomu HDL od stężenia cholesterolu całkowitego.
Zgodnie z wytycznymi opracowanymi przez Europejskie Towarzystwo Kardiologiczne wykonanie tego badania jest zalecane osobom obciążonym:
-
nadciśnieniem tętniczym,
-
cukrzycą,
-
chorobami układu sercowo-naczyniowego,
-
po przebytym zawale,
-
zaburzeniami pracy nerek,
-
hipercholesterolemią oraz innymi zaburzeniami lipidowymi,
-
genetycznie (kiedy zdarzały się przypadki członka rodziny z zaburzeniami lipidowymi czy przy podejrzeniu hipercholesterolemii pierwotnej).
Lipidogram jest badaniem wskazanym także osobom z nadwagą, otyłością oraz palącym papierosy. Tego rodzaju diagnostyce powinni regularnie poddawać się mężczyźni po czterdziestym roku życia, natomiast kobiety po menopauzie lub po ukończeniu pięćdziesięciu lat. Są również znane wytyczne, zgodnie z którymi badanie powinno być wykonywane już od dwudziestego roku życia i systematycznie powtarzane średnio co pięć lat, pod warunkiem że jego wynik jest prawidłowy.
Badanie poziomu cholesterolu i trójglicerydów wykonywane jest z krwi. Zaleca się, aby lipidogram wykonywać na czczo, co oznacza, że ostatni posiłek należy spożyć poprzedniego dnia wieczorem. Przed udaniem się na pobranie krwi pamiętaj o wypiciu szklanki wody. Wyniki w zależności od laboratorium mogą być dostępne do 3 dni od pobrania.
Jakie są normy poziomu cholesterolu
Według norm przyjętych przez Polskie Towarzystwo Lipidologiczne całkowity cholesterol u zdrowego człowieka nie powinien wynosić więcej niż 190-200 mg/dl (5,2 mmol/l). Jeśli chodzi o trójglicerydy, ich stężenie nie powinno przekraczać 150 mg/dl. Podwyższenie tych wartości zwykle nie wiąże się z żadnymi dolegliwościami, dlatego tak ważne jest, aby regularnie wykonywać badanie laboratoryjne określane mianem lipidogramu. Jeśli chodzi o frakcję HDL, nie powinna być niższa niż 40-50 mg/dl u kobiet oraz 35–70 mg/dl u mężczyzn. Stężenie cholesterolu LDL nie powinno przekraczać 115 mg/dl. By utrzymać wyniki na właściwym poziomie, Światowa Organizacja Zdrowia zaleca, aby dzienna ilość cholesterolu dostarczana do organizmu wraz z pokarmem nie wynosiła więcej niż 300 mg.
Za wysoki cholesterol: co to oznacza
Stan, w którym występuje podwyższony poziom lipidów, jest określany mianem hiperlipidemii. Obejmuje on wysokie stężenie cholesterolu, zwłaszcza we frakcji lipoprotein LDL, a także wysoki poziom trójglicerydów. W sytuacji, kiedy stan hiperlipidemii utrzymuje się przez dłuższy czas, zwiększa ryzyko rozwoju miażdżycy, zawału serca oraz udaru mózgu.
Wśród przyczyn zbyt wysokiego poziomu cholesterolu można wymienić nadwagę lub otyłość, złą dietę, brak aktywności fizycznej, choroby wątroby, a także palenie papierosów czy spożywanie alkoholu. Dlatego też w celu obniżenia stężenia lipidów pacjentom lekarz może w pierwszej kolejności zalecić zmianę diety, zwiększenie aktywności fizycznej czy odstawienie alkoholu i papierosów. W niektórych przypadkach możliwe jest również wdrożenie leczenia farmakologicznego, w wyniku którego pacjent powróci do optymalnego poziomu cholesterolu i trójglicerydów w organizmie.
Za niski cholesterol: co powinieneś wiedzieć
Zaburzenia gospodarki lipidowej mogą być związane nie tylko z podwyższonym poziomem cholesterolu LDL i HDL. Nieco rzadziej u pacjentów diagnozuje się zmniejszone stężenie lipidów w surowicy krwi (poniżej 120 mg/dl), które jest określane mianem hipolipidemii. Taki stan również może być niebezpieczny dla zdrowia, gdyż zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia depresji, niedoboru witaminy D, pogorszenia pracy układu odpornościowego, a także osłabienia siły mięśniowej. Przyczyn niskiego cholesterolu może być wiele. Poza uwarunkowaniami genetycznymi i przyjmowaniem leków zawierających statyny istotny wpływ na taki stan mają choroby takie jak nadczynność tarczycy, przewlekłe stany zapalne wątroby oraz upośledzone wchłanianie jelitowe.
W sytuacji, kiedy lipidogram wskaże wartości poniżej obowiązujących norm i nie są one uwarunkowane predyspozycjami genetycznymi, należy podjąć odpowiednie działania. W pierwszej kolejności trzeba udać się do lekarza, który może zlecić badania w celu wykluczenia schorzeń dotyczących tarczycy, wątroby oraz nerek. Jeśli diagnostyka wskaże choroby współistniejące, wówczas ważne jest jak najszybsze wdrożenie leczenia. Zwykle u większości pacjentów zastosowanie odpowiedniej terapii pozwala na przywrócenie optymalnego poziomu cholesterolu i trójglicerydów we krwi.